Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955 - Muzeum Warszawy, Mazowieckie, Warszawa

Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955 – wystawa o spektakularnym wydarzeniu w historii stolicy!

V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów trwał od 31 lipca do 14 sierpnia 1955 roku i przyciągnął do Warszawy niemal 170 tysięcy młodych ludzi z Polski i z całego świata. Pod hasłem O Pokój i Przyjaźń krył się propagandowy cel ukazania wyższości socjalizmu nad kapitalizmem. Festiwal stał się jednak karnawałem wielokulturowości, antycypującym zmiany polityczne i społeczne, a przede wszystkim – doświadczeniem pokoleniowym.

Wystawa Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955 opowiada historię samego przedsięwzięcia, a także zarysowuje społeczne i kulturowe tło lat 50. XX wieku. Poruszane wątki to między innymi awans społeczny, budowa socjalistycznej Warszawy, koniec doktryny socrealizmu w sztuce, znaczenie przestrzeni publicznej, początki dekolonizacji i „przepuszczalność” żelaznej kurtyny.

Pokazujemy materiały archiwalne i pamiątki z festiwalu, takie jak plakaty, pocztówki, chusty, przypinki czy programy, fotografie, socrealistyczne rzeźby i malarstwo, a także współczesne dzieła sztuki.

Dwa tygodnie bezbrzeżnego szczęścia

Latem 1955 roku do Warszawy przybyła młodzież z całego świata. 31 lipca rozpoczął się V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów O Pokój i Przyjaźń – piętnaście dni zabaw, igrzysk, wystaw, spotkań. Miasto – zamknięte i zastraszone przez stalinowski reżim, wciąż częściowo zrujnowane, zmęczone brakami i kolejkami – podczas festiwalu stało się żywe i kolorowe.

Festiwal 1955 był najbardziej spektakularnym wydarzeniem tamtego czasu i stał się doświadczeniem pokoleniowym dla wielu osób wkraczających w dorosłość po drugiej wojnie światowej, w realiach Polski Ludowej. Do Warszawy przybyło około 26 tysięcy osób ze 116 krajów. Młodych Polek i Polaków – 140 tysięcy. Pałac Kultury i Stadion Dziesięciolecia właśnie oddano do użytku, a miasto dekorowano wielkoformatowymi realizacjami malarskimi. Zorganizowano setki wydarzeń: koncertów, wystaw, spotkań, odczytów i imprez. Tłem festiwalu były ruiny wciąż odbudowującego się miasta. Dwutygodniowy karnawał wielokulturowości poprzedzał nadchodzące zmiany polityczne i społeczne, zarówno w Polsce, jak i na świecie.

Na wystawie Lato, które zmieniło wszystko. Festiwal 1955 tytułowe wydarzenie stało się punktem wyjścia do refleksji o połowie lat 50. XX wieku. Zofia Rojek i Błażej Brzostek, zespół kuratorski, przedstawiają przygotowania i przebieg festiwalu w kontekście społecznym, politycznym i kulturowym. Istotne wątki to między innymi odwilż polityczna, dekolonizacja Afryki i Azji, odbudowa Warszawy i przestrzeń publiczna stolicy.

Na wystawie prezentujemy materiały archiwalne i pamiątki z festiwalu (plakaty, pocztówki, chusty, przypinki, programy), fotografie, socrealistyczne rzeźby i malarstwo. Można także posłuchać wspomnień uczestniczek i uczestników. Przygotowane specjalnie na wystawę dzieła Yulii Krivich i Pauliny Włostowskiej pokazują, że Festiwal 1955 to nie tylko historyczne wydarzenie sprzed 70 lat, lecz także impuls dla współczesnej praktyki artystycznej. Ważnym elementem wystawy i prac nad nią była zbiórka pamiątek i wspomnień z festiwalu.

To idzie młodość

Dekadę po wojnie Warszawa wciąż odradzała się z ruin. Społeczeństwo było młode, przyrost naturalny wysoki, dostęp do edukacji stał się ułatwiony, migracja ze wsi do miast i awans społeczny – coraz powszechniejsze. To także czas terroru politycznego i wszechogarniającej propagandy. Związek Młodzieży Polskiej był narzędziem presji systemu w szkołach, na uczelniach i w zakładach pracy. W 1955 roku otrzymał zadanie współorganizacji, pod egidą Światowej Federacji Młodzieży Demokratycznej, spotkania młodych ludzi z całego świata.

Komitet festiwalowy w niecały rok przygotował obszerny program, zaplanował zakwaterowanie i wyżywienie dla delegatów i delegatek, zamówił setki tysięcy druków i pamiątek. W całej Polsce młodzi pracowali w tzw. czynie festiwalowym, by umożliwić przybycie do Warszawy zagranicznym delegacjom, a także mieć szansę samemu pojechać do stolicy.

Przebieg festiwalu dokumentują liczne fotografie, w tym wyjątkowe kolorowe zdjęcia autorstwa Wojciecha Jankowskiego, kroniki filmowe, relacje prasowe. Wraz z nagraniami historii mówionej tworzą największą salę wystawy.

Zapowiedź zmian?

Nietrudno zauważyć, nawet w oficjalnych przekazach, że Festiwal Młodzieży i Studentów szybko rozlał się poza sztywne ramy programu stając się świętem młodości, zabawy, spotkania kultur. W Polsce powoli nadchodziła kulturalna i polityczna odwilż, a państwa Azji i Afryki stopniowo stawały się istotną politycznie siłą, co potwierdziła konferencja w Bandungu w kwietniu 1955 roku. Podczas Festiwalu 1955 obecne były delegacje z krajów, które powstały z kruszejących imperiów kolonialnych. Dla ogromnej większości Polek i Polaków uczestniczących w wydarzeniu była to pierwsze spotkanie z osobami innych ras, kultur, języków.

Zmiany w sztuce polegające na odejściu od socrealizmu dostrzec można było na Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi. W Arsenale pokazano niemal 500 prac wykonanych w różnych technikach, z których część wciąż była osadzona w doktrynie socrealistycznej, ale wiele bardziej ekspresyjnych czy sięgających po tematy wojny i Holokaustu. Wystawa, nazywana po prostu Arsenałem, choć została zrealizowana pod kontrolą partii i zapobiegawczo skrytykowana, symbolicznie zakończyła etap socrealizmu w polskiej sztuce.

Festiwal 1955 – książka

Wskazane wątki to główne konteksty festiwalu, po które sięgnęli kuratorzy wystawy. Znalazły one rozwinięcie w publikacji, która ukaże się 22 lipca 2025 roku.

W książce pod redakcją Błażeja Brzostka i Zofii Rojek Festiwal 1955 został opisany za pomocą zagadnień, których liczba odpowiada liczbie dni wydarzenia. Piętnaście esejów odkrywa kolejne warstwy propagandowego przedsięwzięcia, które stało się zapowiedzią zmian w polskiej sferze politycznej i społecznej. Tematy to między innymi powiew obyczajów i młodzieżowej mody z Zachodu, spotkanie z osobami różnych kultur i kolorów skóry, dźwięki muzyki jazzowej, swobodne korzystanie z przestrzeni miasta, ale także przemoc, rasizm i utrwalone kolonialne wyobrażenia Innego.

W publikacji znalazło się również kalendarium imprezy z wycinkami i cytatami z oficjalnych dokumentów, prasy codziennej i dzienników, a także liczne fotografie i grafika użytkowa związana z tym wydarzeniem.

Autorki i autorzy: Aleksandra Boćkowska, Błażej Brzostek, Jacek Drozda, Matthieu Gillabert, Piotr Jagielski, Barbara Klich-Kluczewska, Piotr Korduba, Iwona Kurz, Magda Lipska, Ewa Perlińska-Kobierzyńska, Zofia Rojek, Andrzej Skalimowski, Przemysław Strożek, Jacek Świdziński, Magda Szcześniak

KOLOFON

kuratorzy Błażej Brzostek, Zofia Rojek

współpraca kuratorska i produkcja Katarzyna Jolanta Górska

projekt wystawy Aneta Faner

projekt graficzny i literniczy Anna Światłowska

projekt i wykonanie komiksów w przestrzeni wystawy Jacek Świdziński

projekt i wykonanie tkanin artystycznych Paulina Włostowska

współpraca przy realizacji tkanin Tomasz Dróżdż / firma Texpol, PHU Sitex, Michał Szczęsny Szuwar

praca multimedialna Yulia Krivich

system typograficzny wystaw Muzeum Warszawy Anna Światłowska

wywiady historii mówionej Błażej Brzostek, Łukasz Kamiński, Tomasz Krajewski, Katarzyna Madoń-Mitzner, Zofia Rojek

projekt graficzny plakatu i materiałów promocyjnych Joanna Bębenek

przygotowanie do druku Maciej Chodziński, Katarzyna Łygońska

tłumaczenie Marcin Wawrzyńczak

redakcja i korekta Justyna Chmielewska

oprawa i realizacja techniczna Michał Bogumił, Zofia Cur, Anna Czejarek, Marta Galewska, Ksenia Góreczna, Paweł Grochowalski, Krzysztof Hernik, Krzysztof Kwiatkowski, Piotr Lipiński, Monika Mazurek, Artur Miniewicz, Katarzyna Radecka, Tomasz Raubo, Adam Rogowski, Leszek Sokołowski, Mariusz Stawski, Joanna Turek, Filip Wielechowski-Olszak, Adam Wrzosek, Aleksandra Złotowska, Pracownia Tryktrak – Jakub Kamiński

opieka konserwatorska Piotr Kaczkiełło, Julia Kłosińska, Katarzyna Lesiakowska-Tofil, Igor Nowak,  Karolina Nowicka, Kalina Marzec, Piotr Popławski, Adam Wrzosek

koordynacja digitalizacji Mikołaj Kalina

wypożyczenia zewnętrzne i organizacja transportów Janusz Kurczak, Sonia Nieśpiałowska-Owczarek, Edward Nowak

wypożyczenia wewnętrzne Tomasz Lewandowski, Zuzanna Sieroszewska-Rolewicz, Aleksandra Lis, Małgorzata Oliwińska, Dorota Parszewska, Joanna Rykiel i Filip Żelewski

komunikacja i marketing Anna Dobrowolska-Balcerzak, Anna Ładna, Aleksandra Migacz, Magdalena Nazimek, Martyna Sowińska, Nela Sobieszczańska, Karina Dąbska, Agata Fijałkowska, Agata Fronczyk, Dagmara Jędrzejewska, Daniel Karwowski, Jowita Purzycka

programy publiczne Aleksandra Kresowska, Edyta Gołębiowska, Anna Lorek, Monika Michałek, Karolina Sawicka, Krystyna Stroynowska, Anna Zdanowska oraz Dorota Stolarska-Kultys

obiekty z instytucji i zbiorów prywatnych Archiwum Akt Nowych, Archiwum Polskiego Radia, Biblioteka Narodowa, Bielańska Fototeka, Błażej Brzostek, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Dom Spotkań z Historią, Jacek Drozda, Filmoteka Narodowa, Fundacja Archeologia Fotografii, Fundacja Sztuka Stosowana / Robert Szuba, Andrzej Jabłoński, Barbara Jaroszewska, Małgorzata Manteuffel-Cymborowska, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa, Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego w Warszawie, Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Niepodległości w Warszawie, Muzeum Plakatu w Wilanowie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Anna Wielechowska-Olszak, Wojewódzka Biblioteka Publiczna Lublin, Katarzyna Zachara, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Zofia Zalewska oraz ze zbiorów własnych Muzeum Warszawy i Biblioteki Muzeum Warszawy

Publikacja towarzysząca wystawie Festiwal 1955. Święto młodości

Redaktorzy merytoryczni: Błażej Brzostek, Zofia Rojek

Redaktorki prowadzące: Julia Odnous-Pawlińska, Marta Szotkowska

Szczególne podziękowania dla Zygmunta Bobrowskiego, którego opowieść o własnych doświadczeniach podczas Festiwalu 1955 roku zapoczątkowała powstanie tej wystawy.