Osiem i pół tygodnia. Najdawniejsze dzieła szkoły niemieckiej - Oddział Sztuki Dawnej - Muzeum Narodowe w Gdańsku, Pomorskie, Gdańsk

Zapraszamy na drugą wystawę z cyklu „Osiem i pół tygodnia”:
Najdawniejsze dzieła szkoły niemieckiej

Są kruche, delikatne, rzadko pokazywane. A jednak opowiadają historie sprzed pięciuset lat z niezwykłą precyzją i siłą wyrazu. Prawdziwe skarby dawnej sztuki niemieckiej – wśród nich dzieła Cranacha, Holbeina i małych mistrzów – już wkrótce na wystawie w Gdańsku. Zanurz się w epokę, w której każdy detal miał znaczenie!

Najdawniejsze ryciny i rysunki z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku sięgają początków XVI w., a zatem okresu, gdy sztuka niemiecka wkroczyła w fazę nowożytną. Artyści czerpali wtedy z wzorów renesansu włoskiego, które znali z dzieł graficznych, a nieliczni – z własnych podróży do Italii (Albrecht Dürer, Hans Burgkmair, Hans Holbein Mł.).

Proces przyswajania nowych wzorców stylowych miał jednak złożony przebieg i przypadł na okres propagowania idei reformacji, które w krajach niemieckich trafiły na podatny grunt. Rozdrobnienie polityczne Niemiec sprzyjało powstawaniu regionalnych ośrodków artystycznych. U progu XVI stulecia jednym z najważniejszych była Frankonia z Norymbergą, gdzie poza Albrechtem Dürerem i jego nauczycielem Michaelem Wolgemutem wyróżniali się tzw. mali mistrzowie. Innym ważnym ośrodkiem był Augsburg – siedziba dworu cesarza Maksymiliana I, a także Wittenberga, gdzie swój warsztat prowadził Lucas Cranach St. Osobnym fenomenem stylowym stała się twórczość reprezentantów tzw. szkoły naddunajskiej.

W początkach XVI stulecia niezwykle silne piętno na sztuce niemieckiej odcisnął rozkwit grafiki, stanowiącej często środek propagandy religijnej, ale przede wszystkim docierającej do szerokiego kręgu odbiorców. Ryciny cieszyły się tym większym wzięciem, jeśli tworzone były przez niezrównanych mistrzów tej techniki – Dürera i jego uczniów, czy Lucasa Cranacha St. Ilustracje książkowe tworzyli Hans Burgkmair i Hans Baldung Grien. Z kolei mali mistrzowie celowali w różnorodnych tematycznie miedziorytach, ale też rozpowszechniali nowe formy z Italii i Niderlandów jako wzorzec dla rzemiosła artystycznego.

Reprezentanci tzw. szkoły naddunajskiej przyczynili się za to do rozwoju pejzażu jako samodzielnego gatunku sztuki poprzez wnikliwą obserwację natury – w ich dziełach malarskich i graficznych stanowiła ona motyw równorzędny ukazanej scenie, a często wręcz dominowała nad całą kompozycją. Osobnym zagadnieniem było podniesienie statusu rysunku z roli użytkowej do rangi samodzielnej dziedziny sztuki, co poskutkowało tworzeniem tego rodzaju prac jako autonomicznych dzieł, jak w przypadku Virgila Solisa czy Ursa Grafa.

Prezentowane obiekty niemal w całości pochodzą z dziewiętnastowiecznej kolekcji gdańskiego kupca Jakoba Kabruna. Stanowią niewielki, lecz reprezentatywny wycinek z całości zbioru najdawniejszych dzieł szkoły niemieckiej. Najcenniejszymi dziełami o międzynarodowej renomie są rysunki Wolfganga Beurera i Hansa Holbeina St., prezentowane gdańskiej publiczności po raz pierwszy od dziesięcioleci.

Osiem i pół tygodnia. Ryciny i rysunki z kolekcji Muzeum Narodowego w Gdańsku

Cykl wystaw czasowych, poświęconych jednej z najcenniejszych, a zarazem najmniej znanych części zbiorów muzeum – kolekcji rycin i rysunków. Inicjatywa ta ma na celu przybliżenie publiczności bogatej kolekcji dzieł, które do tej pory prezentowane były jedynie okazjonalnie, głównie ze względu na swoją kruchą i wymagającą naturę.

Wystawy trwać będą osiem tygodni, zgodnie z rygorystycznymi wytycznymi konserwatorskimi dotyczącymi ekspozycji dzieł na papierze. Krótkie, rotacyjne prezentacje pozwolą zadbać o bezpieczeństwo obiektów, ale również stworzyć dynamiczny, regularnie zmieniający się program.

Każda odsłona cyklu będzie koncentrować się wokół określonego tematu, epoki, techniki graficznej lub twórcy – od mistrzów renesansowego miedziorytu, przez barokowe akwaforty, po rysunki klasyków nowożytnej sztuki europejskiej. Zwiedzający będą mieli okazję zobaczyć prace wybitnych twórców, takich jak Hans Holbein, Rembrandt van Rijn, Giovanni Battista Tiepolo, Pablo Picasso czy Emil Nolde,  a także dzieła mniej znanych, lecz niezwykle utalentowanych artystów.

Wystawy będą również okazją do prezentacji wyników badań prowadzonych nad kolekcją, a także do upowszechniania wiedzy w zakresie historii sztuki graficznej i rysunkowej, technik warsztatowych i problemów konserwatorskich.

Celem cyklu jest podkreślenie znaczenia rysunku i grafiki jako niezależnych form wyrazu artystycznego, a cenne skarby Muzeum Narodowego w Gdańsku, przez lata ukryte w magazynach, zyskają należne im miejsce w świadomości odbiorców i w przestrzeni muzealnej.

W 2025 roku zaplanowane zostały cztery odsłony cyklu:

Albrecht Dürer
17 maja – 13 lipca
Kuratorka: Alicja Andrzejewska – Zając

Najdawniejsze dzieła szkoły niemieckiej
18 lipca – 14 września
Kuratorka: Maja Mociewicz

Gdański artysta Bruno Paetsch (1891 – 1976)
19 września – 16 listopada
Kuratorki: Maja Mociewicz, Alicja Andrzejewska – Zając

Awangarda
21 listopada – 16 stycznia 2026
Kuratorki: Maja Mociewicz, Alicja Andrzejewska – Zając

Kuratorki cyklu: Maja Mociewicz, Alicja Andrzejewska – Zając
Kuratorka wystawy: Maja Mociewicz
Konserwacja: Joanna Didik
Montaż: Paweł Powirski, Alfred Szkudlarek, Wojciech Procki, Sławomir Wojtkowski, Krzysztof Ruciński, Jacek Ciechanowicz
Redakcja i korekta: Piotr Andrzejewski
Tłumaczenia: Piotr Andrzejewski
Promocja: Klaudia Ficak, współpraca: Justyna Sobotka, Paulina Szwaj, Paweł Burian, Adam Jurek
Edukacja: Barbara Czarnek, Kamila Glazer
Opracowanie graficzne: Joanna Michniewska (Fromline)